ΑΦΙΕΡΩΜA - Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Σκάρμηγκα)

Ο Ναός της Μεταμόρφωσης  βρίσκεται βορείως του χωριού  Σκάρμηγκα (Μεταμόρφωση από το 1927) του τέως Δήμου Παπαφλέσσα  και νύν Δήμου Πύλου -Νέστορος

Ανήκει στον τύπο των ελεύθερων σταυρών με εγκάρσια τοποθετημένο  νάρθηκα και εξωνάρθηκα (του1831) και στεγάζεται με ενιαία μεταγενέστερη  δίρριχτη στέγη.

Από τον αρχικό Ναό σώζονται ο μεσημβρινός (νότιος) και ο ανατολικός τοίχος, όπως και η βόρεια πλευρά της κόγχης.

Ακόμη, η κόγχη του Ιερού  είναι εξωτερικά τρίπλευρη, ελαφρά ακανόνιστη και εξαγωνική αλλά εσωτερικά  σχεδόν ημικυκλική.

Όσον αφορά την τοιχοποιία, το κατώτατο τμήμα των τοίχων ήταν από  μεγάλους σχεδόν ακατέργαστους λίθους, ενώ στη συνέχεια υπάρχει ένα αμελές  πλινθοπερίκλειστο σύστημα, με δύο σειρές οριζόντιων πλίνθων σε ορισμένα σημεία.

Τα κεραμοπλαστικά κοσμήματα είναι αξιοπρόσεκτα

67

.

Η χρονολόγηση βασίζεται στα κεραμοπλαστικά κοσμήματα, δηλαδή στα  πλίνθινα διακοσμητικά γράμματα, στις οδοντωτές ταινίες και στο διπλό μαίανδρο  ‘‘Π’’, στοιχεία που ανάγουν τον Ναό στο τέλος του 11^ου ή στις αρχές του 12ουαιώνα.

Βιβλιογραφία

Βlouet 1831,pl . 8, fig

.II Δημητροκάλλης 1998, σ. 181 - 199

† Θέμελης  2003 , σ. 246 - 247

Καββαδία - Σπονδύλη 1997, σ. 278

66

Είναι γνωστός στην επιστήμη, μιας και τον έχει δημοσιεύσει από το 1831 ο Γάλλος αρχιτέκτονας Abel Blouet, χωρίς όμως όνομα και ακριβή θέση, αλλά με λάθος, όσον αφορά το σχήμα κόγχης, γιατί,  αν και τρίπλευρη, τη δημοσίευσε ως περίπου ημικυκλική, και με μικροδιαφορές στη θέση και στις  διαστάσεις του νάρθηκα.

67

Στην ανατολική πλευρά της βόρειας κεραίας και στην νότια της νότιας σώζεται ένα πλίνθινο ‘‘Κ’’,  ενώ στην νότια όψη της δυτικής κεραίας μισό κατακόρυφο ‘‘Χ’’. το κάθε ‘‘Κ’’ είναι σύνηθες ενώ το  κατακόρυφο ‘‘Χ’’ σπάνιο.

Μία οδοντωτή ταινία σώθηκε στη βόρεια πλευρά της τρίπλευρης κόγχης

του  Ιερού, ενώ μία δεύτερη περιτρέχει την ανατολική πλευρά του νάρθηκα, την νότια της δυτικής  κεραίας, τη δυτική και την νότια της νότιας κεραίας, όπου πλέον στρέφεται προς τα πάνω, παίρνοντας  μορφή περιφέρειας κύκλου, καθ’ ότι μάλλον πλαισίωνε το άνοιγμα κάπο ιου παραθύρου.

Η οδοντωτή  ταινία είναι πλίνθινη ενώ το ενδιάμεσο κονίαμα ήταν παχύτατο.

Οι πλίνθοι εκατέρωθεν των οδόντων ήταν μεγάλου μήκους.

Πάνω από αυτήν την οδοντωτή ταινία, στην νότια πλευρά της νότιας κεραίας

υπάρχει διπλός μαίανδρος ‘‘Π’’, ο οποίος συναντάται μεταξύ των 11ου

και 14^ου αιώνων και αποτελεί αγαπημένο μοτίβο της Πελοποννήσου.

(Βλ. Δημητροκάλλης 1998, σ. 181- 199)

 Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ 

Ο ναός βρίσκεται σε μικρή απόσταση βορειοανατολικά του ομώνυμου χωριού.

Πρόκειται για κηρυγμένο μνημείο του τύπου του ελεύθερου σταυρού, με νάρθηκα στα δυτικά.

Ο τρούλος και η θολοδομία έχουν καταρρεύσει από άγνωστη αιτία.

Ο ναός καλύπτεται σήμερα με ξύλινη δίρριχτη στέγη επιστρωμένη με κεραμίδια, η οποία ανακατασκευάστηκε από το προσωπικό του Κλιμακίου Καλαμάτας το 2002.

Στο μνημείο ξεκίνησαν το Μάιο του 2010 εργασίες αποκατάστασης, σύμφωνα με εγκεκριμένη μελέτη, που περιελάμβαναν την καθαίρεση των σαθρών επιχρισμάτων του εσωτερικού και την αντικατάσταση του νεωτερικού δαπέδου από τσιμεντένια πλακίδια με πήλινες χειροποίητες πλάκες.

Μετά την αφαίρεση των τσιμεντένιων πλακιδίων του νεωτερικού δαπέδου και πριν από την τοποθέτηση των πήλινων πλακών πραγματοποιήθηκε στο ναό εκτεταμένη ανασκαφική έρευνα, η οποία διεξήχθη σε τρία στάδια.

Α΄ Στάδιο: ανασκαφική διερεύνηση Ιερού Βήματος

Το πρώτο στάδιο ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2010 και περιελάμβανε την ανασκαφική διερεύνηση του χώρου του Ιερού Βήματος μετά τη διάλυση της νεωτερικής κτιστής τράπεζας που κάλυπτε το κατώτερο τμήμα του ημικυλίνδρου.

Δεν αποκαλύφθηκαν στοιχεία της αρχικής αγίας τράπεζας.

Επί του φυσικούβράχου εντοπίστηκε όρυγμα κανονικής λάξευσης που μάλλον συνδέεται με την περισυλλογή των πηγαίων υδάτων, τα οποία παροχετεύονται με κτιστό αγωγό νότια του ναού, όπου αναβλύζουν μέχρι σήμερα.

Στις επιχώσεις εντοπίστηκαν όστρακα ακόσμητων και εφυαλωμένων αγγείων (εικ. 16).

Β΄ Στάδιο: ανασκαφική διερεύνηση κυρίως ναού

Η ανασκαφή του κυρίως ναού έλαβε χώρα τον Αύγουστο και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου του 2010. Κάτω από τα νεωτερικά πλακίδια αποκαλύφθηκε ένα παλαιότερο δάπεδο από πατητό κονίαμα και υπόστρωμα από μικρές πέτρες.

Το δάπεδο αυτό ήταν κατεστραμμένο κατά τόπους, κυρίως στο σημείο που βρισκόταν άλλοτε ο τοίχος που χώριζε τον κυρίως ναό από το νάρθηκα.

Στο σημείο αυτό ξεκίνησε διερευνητική τομή προκειμένου να διευκρινιστούν στοιχεία παλαιότερων φάσεων.

Μετά την αφαίρεση λεπτού στρώματος επίχωσης εντοπίστηκαν στοιχεία αρχαιότερου

δαπέδου αποτελούμενου από πήλινα πλακίδια διαφόρων μεγεθών, ελάχιστα από τα οποία σώζονται κατά χώραν.

Καθώς συνεχίστηκε η ανασκαφή στο χώρο του δυτικού σκέλους του σταυρού, αποκαλύφθηκε κτιστός ορθογώνιος τάφος καλής κατασκευής, χωροθετημένος αξονικά, μπροστά ακριβώς από τη θέση που κάποτε διαμορφωνόταν η βασίλειος πύλη (εικ. 14-15).

Ο τάφος επεκτεινόταν και στο κεντρικό διαμέρισμα του κυρίως ναού, δηλαδή κάτω από τον κατεστραμμένο σήμερα τρούλο. Δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατόν να διευκρινιστεί με απόλυτη βεβαιότητα εάν ο τάφος ήταν σύγχρονος με το αρχικό δάπεδο ή η διάνοιξή του πραγματοποιήθηκε εκ των υστέρων.

Δεν εντοπίστηκαν καλυπτήριες πλάκες.

Από το βάθος του 0,50 μ. και κάτω η ανασκαφική διερεύνηση του τάφου κατέστη ιδιαίτερα δύσκολη λόγω της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα.

Ο τάφος περιείχε μία ανακομιδή και μία κανονική ταφή. Στα ανώτερα στρώματα της επίχωσης εντοπίστηκαν άφθονα όστρακα ακόσμητης και εφυαλωμένης κεραμικής (εικ. 17-18), μεταλλικά ελάσματα και άφθονα θραύσματα γυάλινων αγγείων.

Στο τμήμα της επίχωσης γύρω από το σκελετό της ταφής, εντοπίστηκαν 50 χάλκινα νομίσματα

κυρίως Μανουήλ Κομνηνού και Ισαακίου Αγγέλου (εικ. 19-20), τα οποία δεν φαίνεται να συνιστούσαν θησαυρό, μιας και ήταν σκορπισμένα σε διάφορα σημεία της επίχωσης.

Ακέραια αγγεία δεν εντοπίστηκαν.

Γ΄ Στάδιο: ανασκαφή νάρθηκα 

Κατά την ανασκαφική διερεύνηση του νάρθηκα (εικ. 21) εντοπίστηκαν τρεις πρόχειρης κατασκευής ακτέριστες ταφές (εικ. 22-24).

Στις επιχώσεις κάτω από το δάπεδο με τα νεωτερικά πλακάκια βρέθηκαν άφθονα όστρακα

ακόσμητης, εφυαλωμένης και γραπτής κεραμικής (εικ. 25), μολύβδινος επιστήθιος σταυρός, μεταλλικά ελάσματα και θραύσματα γυάλινων αγγείων (εικ. 26).

Υπεύθυνοι αρχαιολόγοι

Ευ. Χαλκιά, Μ. Κάππας

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΠΟ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ  ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ