Με ρίζες βαθιά στον χρόνο οι εορταστικές παραδόσεις Χριστουγέννων και ΠρωτοχρονιάςΟι εορταστικές παραδόσεις των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς έχουν τις ρίζες τους βαθιά πίσω στον χρόνο, ενώ κάθε περιοχή της Ελλάδας ετοιμάζεται να υποδεχτεί τις μέρες αυτές με τις δικές της εκδηλώσεις και εορτασμούς που αναβιώνουν παλιά ήθη και έθιμα. Οσο για τις πιο γνωστές συνήθειες των εορτών -σε όλο τον κόσμο- έχουν συχνά... απρόβλεπτες καταβολές. Τα κάλαντα είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται ακόμα και σήμερα, με τα παιδιά -την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων- να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή φυσαρμόνικες. Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα και η ιστορία του εθίμου προχωράει πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα.
Ειδικά οι ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι γεμάτες δοξασίες για την προσέλκυση της καλής τύχης. Ενα από τα γούρια που έχει επικρατήσει να θεωρείται ότι ξορκίζει την κακοδαιμονία είναι η πρωτοχρονιάτικη κρεμμύδα. Οι αρχαίοι Ελληνες πίστευαν ότι τους προστάτευε από κάθε κακό, από καταστροφές, αρρώστιες ή βασκανίες. Στις μέρες μας σε πολλές περιοχές της Ελλάδας η κρεμμύδα τοποθετείται έξω από το σπίτι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Στην συνέχεια, κρεμιέται σε κάποιο σημείο του σπιτιού για να φέρει υγεία και τύχη στην οικογένεια.
Το
χριστουγεννιάτικο δέντρο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στον ελλαδικό
χώρο το 1933. Το έφεραν ο Οθωνας και η βαυαρική δυναστεία ως γερμανικό
έθιμο. Από το 1950 και μετά, ωστόσο, το δέντρο άρχισε να καθιερώνεται σε
όλα τα ελληνικά σπίτια. Οι Γερμανοί φαίνεται ότι ήταν οι πρώτοι οι
οποίοι έβαλαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο σπίτι τους. Το διακοσμούσαν με
καρύδια, μπισκότα και κεριά θέλοντας να συμβολίσουν τα θεία δώρα που
έκαναν οι Μάγοι στον νεογέννητο Χριστό. Το 1830 Γερμανοί μετανάστες
εισήγαγαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Αμερική και στις αποικίες που
κατοίκησαν. Μάλιστα, την πρώτη μαρτυρία δημοσίας εμφάνισης δέντρου την
έχουμε στην Πενσυλβάνια των ΗΑ όπου υπήρχαν πολλοί Γερμανοί μετανάστες.
Οι άλλες εθνότητες στην αμερικανική επικράτεια δεν αποδέχονταν το
χριστουγεννιάτικο δέντρο καθώς το θεωρούσαν παγανιστικό έθιμο. Αυτό θα
γίνει μετά το 1840, όπου η αμερικάνικη κοινότητα θα αρχίσει να δέχεται
το δέντρο ως σύμβολο της γιορτής.
Σε
ολόκληρο τον κόσμο, τα παιδιά κρεμούν τις κάλτσες τους και περιμένουν
με λαχτάρα τον Αϊ-Βασίλη. Ο Άγιος Βασίλης αποτελεί κυρίαρχο πρόσωπο του
εορτασμού της Πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων που διανέμει δώρα σε
παιδιά και ενηλίκους οι οποίοι υπήρξαν «καλοί» κατά τη διάρκεια του
χρόνου. Πάντως, η σημερινή μορφή του Αϊ-Βασίλη, που ξέρουμε πλέον όλοι,
διαμορφώθηκε από τον Αμερικανό σκιτσογράφο Τόμας Ναστ το 1862, με βάση
παλαιότερες ευρωπαϊκές παραδόσεις. Και, ακόμη, η κόκκινη στολή και η
άσπρη γενειάδα φαίνεται ότι καθιερώθηκε το 1931, όταν γνωστή αμερικάνικη
εταιρεία αναψυκτικών παρουσίασε τον Αϊ Βασίλη με τα προϊόντα της
εταιρείας ως πρωτοχρονιάτικα δώρα - φυσικά, στα εταιρικά χρώματα!
Απ'
την άλλη, η ιστορία της βασιλόπιτας, είναι μια ιστορία που συνέβη πριν
από περίπου 1.500 χρόνια, στην πόλη Καισαρεία της Καππαδοκίας, στη Μικρά
Ασία. Το κόψιμο της βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα
που επιβιώνουν: Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου,
τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Ελληνες πρόσφεραν
στους θεούς. Στα Κρόνια που λατρεύονταν στην Ελλάδα και στα Σατουρνάλια
της Ρώμης, έφτιαχναν γλυκά και πίττες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα
και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι, ήταν ο τυχερός της παρέας...Αλλο ένα πανάρχαιο ελληνικό έθιμο είναι το «σπάσιμο του ροδιού». Το έθιμο αυτό ξεκίνησε από την Πελοπόννησο: Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και στην επιστροφή, ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι. Και είναι αυτός που κάνει το ποδαρικό και σπάει το ρόδι.
Αλλά και το ποδαρικό, είναι ένα πανάρχαιο έθιμο. Υπήρχε στους αρχαίους Ελληνες, στους Ρωμαίους καθώς και στους Ιουδαίους. Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν τους τυχερούς ανθρώπους «καλόποδες». Και, ακολούθως, τους έβαζαν την Πρωτοχρονιά στο σπιτικό τους...
Γιώργος Βαιλάκης
